Səhmdar cəmiyyəti təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək məqsədilə nizamnamə fondunu səhm buraxmaq yolu ilə formalaşdıran fiziki və (və ya) hüquqi şəxslərin könüllü sazişi əsasında yaradılan müəssisədir.
Səhmdar cəmiyyəti qapalı, yaxud açıq tipli səhmdar cəmiyyəti formasında yaradılır.
Səhmləri yalnız təsisçilər arasında bölüşdürülən və təsisçilərin əksəriyyətinin razılığı ilə özgəninkiləşdirilə bilən cəmiyyət qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti hesab edilir.
İstənilən fiziki və ya hüquqi şəxs onun təsisçisi ola bilər. Qanunvericilik səhmdar cəmiyyəti təsisçilərinin sayını aşağı minimal hədlə məhdudlaşdırmır – hətta bir fiziki və ya hüquqi şəxs də təsisçi ola bilər.
Qapalı səhmdar cəmiyyəti təsis etmək uçun qanunvericilik məhdudiyyətlər nəzərdə tutur.
Mülki Məcəllənin 100.2-ci maddəsində göstərilir ki, qapalı səhmdar cəmiyyəti iştirakçılarının sayı müvafiq icra hakimiyyəti tərəfindən təsdiq edilmiş həddən yuxarı olmamalıdır. İştirakçıların minimal sayında məhdudiyyət yoxdur, maksimal sayda isə mövcuddur. Nazirlər Kabinetinin 23 dekabr 2000-ci il qərarı ilə QSC iştirakçılarının maksimal sayı 50 fiziki və ya hüquqi şəxs təşkil edir.
Qapalı tipli cəmiyyətdə səhmdarların sayı 50-dən çoxdursa, onda, o, il ərzində açıq tipli səhmdar cəmiyyətinə çevrilməli, ya məhkəmə qaydası ilə ləğv olunmalı, ya da səhmdarların sayı qanunvericiliklə qəbul edilmiş hüduda çatdırılmalıdır.
İkincisi, nizamnamə kapitalının minimal hüdudu qanunvericiliklə müəyyən edilib. Bu hədd qapalı tipli cəmiyyətlər üçün 2000 manat, açıq tiplilər üçün isə 4000 manat təşkil edir. Maksimal hüduda gəldikdə isə qanunvericilik onun məbləğini tənzimləmir. Başqa sözlə, qapalı tipli səhmdar cəmiyyətinin nizamnamə kapitalı, 2000 manatdan az olmamaq şərti ilə, istənilən məbləğdə ola bilər.
İstənilən tipdə səhmdar cəmiyyətinin yaradılmasında dövlət rüsumu 11 manatdır.
Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətləri o deməkdir ki, yaxın zamanda təsisçilərin sayı və nizamnamə fondu artmayacaqdır.Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlərində yayılan səhmlərin hamısı adlı səhmlərdir və onlar yalnız təsisçilər,yaxud təsisçi müəssisələrin kollektivləri arasında bölüşdürülür. Bu cür səhmdar cəmiyyətləri nizamnamə kapitalını formalaşdırmaq üçün təsisçilərin öz kapitalları kifayət etdiyi hallarda yaradılır.Məhz bu səbəbə görə belə cəmiyyətlərin üzvlərinin sayı az olur və onlar da əksər hallarda ya şəxsən tanışlıq və ya qohuluq əlaqələrində olurlar. Səhmdar kapitalı könüllü səhmdarlar tərəfindən quylmuş vəsaitdən yaranır.Pay haqları aşağıdakıları ola bilər:
- təsisçilərin pul vəsaitləri,haqları;
- təsisçilərin natural haqları - səhmdar cəmiyyətinin idarə heyəti ilə müqavilə əsasında səhmdarlar cəmiyyətinin mülkiyyətinə və ya istifadəsinə verilmiş əmlakı və istehsal vəsaitlərini özündə əhatə edir;
- qeyr-maddi aktivlər – dedikdə, qiymətli kağızlar, intellektual mülkiyyət obyektləri,müxtəlif xarakterli xidmətlər,istehsal imkanları və s. nəzərdə tutulur.Qeyri-maddi aktivlərin dəyərini pul və səhmlər formasında səhmdarlar cəmiyyəti iştirakçılarının özləri müəyyənləşdirilər.
Səhmdar cəmiyyəti təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək məqsədilə nizamnamə fondunu səhm buraxmaq yolu ilə formalaşdıran fiziki və (və ya) hüquqi şəxslərin könüllü sazişi əsasında yaradılan müəssisədir.
Səhmdar cəmiyyəti qapalı, yaxud açıq tipli səhmdar cəmiyyəti formasında yaradılır.
Səhmləri yalnız təsisçilər arasında bölüşdürülən və təsisçilərin əksəriyyətinin razılığı ilə özgəninkiləşdirilə bilən cəmiyyət qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti hesab edilir.
İstənilən fiziki və ya hüquqi şəxs onun təsisçisi ola bilər. Qanunvericilik səhmdar cəmiyyəti təsisçilərinin sayını aşağı minimal hədlə məhdudlaşdırmır – hətta bir fiziki və ya hüquqi şəxs də təsisçi ola bilər.
Qapalı səhmdar cəmiyyəti təsis etmək uçun qanunvericilik məhdudiyyətlər nəzərdə tutur.Mülki Məcəllənin 100.2-ci maddəsində göstərilir ki, qapalı səhmdar cəmiyyəti iştirakçılarının sayı müvafiq icra hakimiyyəti tərəfindən təsdiq edilmiş həddən yuxarı olmamalıdır. İştirakçıların minimal sayında məhdudiyyət yoxdur, maksimal sayda isə mövcuddur. Nazirlər Kabinetinin 23 dekabr 2000-ci il qərarı ilə QSC iştirakçılarının maksimal sayı 50 fiziki və ya hüquqi şəxs təşkil edir.
Qapalı tipli cəmiyyətdə səhmdarların sayı 50-dən çoxdursa, onda, o, il ərzində açıq tipli səhmdar cəmiyyətinə çevrilməli, ya məhkəmə qaydası ilə ləğv olunmalı, ya da səhmdarların sayı qanunvericiliklə qəbul edilmiş hüduda çatdırılmalıdır.İkincisi, nizamnamə kapitalının minimal hüdudu qanunvericiliklə müəyyən edilib. Bu hədd qapalı tipli cəmiyyətlər üçün 2000 manat, açıq tiplilər üçün isə 4000 manat təşkil edir. Maksimal hüduda gəldikdə isə qanunvericilik onun məbləğini tənzimləmir. Başqa sözlə, qapalı tipli səhmdar cəmiyyətinin nizamnamə kapitalı, 2000 manatdan az olmamaq şərti ilə, istənilən məbləğdə ola bilər.
İstənilən tipdə səhmdar cəmiyyətinin yaradılmasında dövlət rüsumu 11 manatdır.
Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətləri o deməkdir ki, yaxın zamanda təsisçilərin sayı və nizamnamə fondu artmayacaqdır.Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətlərində yayılan səhmlərin hamısı adlı səhmlərdir və onlar yalnız təsisçilər,yaxud təsisçi müəssisələrin kollektivləri arasında bölüşdürülür. Bu cür səhmdar cəmiyyətləri nizamnamə kapitalını formalaşdırmaq üçün təsisçilərin öz kapitalları kifayət etdiyi hallarda yaradılır.Məhz bu səbəbə görə belə cəmiyyətlərin üzvlərinin sayı az olur və onlar da əksər hallarda ya şəxsən tanışlıq və ya qohuluq əlaqələrində olurlar. Səhmdar kapitalı könüllü səhmdarlar tərəfindən quylmuş vəsaitdən yaranır.Pay haqları aşağıdakıları ola bilər:
- təsisçilərin pul vəsaitləri,haqları;
- təsisçilərin natural haqları - səhmdar cəmiyyətinin idarə heyəti ilə müqavilə əsasında səhmdarlar cəmiyyətinin mülkiyyətinə və ya istifadəsinə verilmiş əmlakı və istehsal vəsaitlərini özündə əhatə edir;
- qeyr-maddi aktivlər – dedikdə, qiymətli kağızlar, intellektual mülkiyyət obyektləri,müxtəlif xarakterli xidmətlər,istehsal imkanları və s. nəzərdə tutulur.Qeyri-maddi aktivlərin dəyərini pul və səhmlər formasında səhmdarlar cəmiyyəti iştirakçılarının özləri müəyyənləşdirilər.
Beləliklə;
QAPALI SƏHMDAR CƏMİYYƏT (CLOSED JOİNT-STOCK COMPANY)
• Səhmləri yalnız təsisçilər arasında bölüşdürülən və təsisçilərinin əksəriyyətinin razılığı ilə özgəninkiləşdirilə bilən cəmiyyət QSC sayılır;
• QSC buraxdığı səhmlərə açıq abunə yazılışı apara bilməz və ya başqa şəkildə onları əldə etmək üçün şəxslərin qeyri-məhdud dairəsinə təklif edə bilməz;
• QSC səhmlərini yalnız təsisçilər arasında və ya qabaqcadan müəyyənləşdirilmiş digər şəxslər dairəsində yaya bilər;
• QSC-nin səhmləri təsisçilər arasında bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq əldə edilir;
• MM-in 100.3-cü maddəsinə görə cəmiyyət illik hesabatını və mühasibat balansını hamının tanış olması üçün dərc etdirməlidir;
• QSC-nin səhmdarları həmin cəmiyyətin digər səhmdarlarının satdıqları səhmləri əldə etməkdə üstünlük hüququna malikdirlər. Əgər səhmdarlardan heç biri cəmiyyətin nizamnaməsində nəzərdə tutulan müddətdə, lakin satış elan olunduğu tarixdən etibarən 30 gün ərzində özünün üstünlük hüququndan istifadə etməzsə, sonrakı 30 gün ərzində səhmdar cəmiyyəti həmin səhmləri onların mülkiyyətçisi ilə razılaşdırılmış qiymətə özü əldə edə bilər. Səhmdar cəmiyyəti səhmləri əldə etməkdən imtina etdikdə və ya onların qiymətinə dair razılığa gəlinmədikdə, səhmlər üçüncü şəxsə özgəninkiləşdirilə bilər. Bu zaman səhmin satış qiyməti səhmdara və ya səhmdar cəmiyyətinə təklif edilən qiymətdən aşağı olmamalıdır. Əgər nizamnamədə ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qapalı səhmdar cəmiyyətinin səhmləri səhmdar olan fiziki şəxsin vərəsələrinə və ya hüquqi şəxsin hüquqi varisinə keçir;
• QSC-lərdə səhmdarların sayı Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilmiş həddi keçməməlidir, əks halda o, 1 il ərzində ASC-ə çevrilməli, bu müddət bitdikdən sonra isə, əgər onların sayı azaldılıb müəyyənləşdirilmiş həddə endirilməzsə, məhkəmə qaydasında ləğv edilməlidir;
• QSC-lərin iştirakçılarının say həddi 50 fiziki və hüquqi şəxlərdən ibarət müəyyən edilmişdir;
• QSC-nin nizamnamə kapitalının minimal həddi 2000 manat təşkil edir.
